Uvod u botaniku/Glava 2

Građa biljne ćelije

Biljna ćelija

Ćelija je osnovna jedinica građe i funkcije svih živih bića. Skup ćelija sličnog ili istog izgleda, embrionalnog porekla i funkcije naziva se tkivo. Biljna ćelija je poseban tip eukariotskih ćelija, prisutan kod biljaka (s.l.), koji se karakteriše odsustvom centrozoma i prisustvom:

• ćelijskog zida sa spoljašnje strane ćelijske membrane, koji predstavlja svojevrsnu okoloćelijsku sredinu biljnoj ćeliji, a daje joj čvrstinu i oblik;
• velikom centralnom vakuolom, punom vode i koloida koja omogućava održavanje turgorovog pritiska i služi kao jedinstvena organela za magaciniranje i odigravanje metaboličkih procesa;
• plazmodezmi, pora u ćelijskom zidu kroz koje su citoplazme susednih ćelija u kontinuumu;
• plastida;
• glioksizoma kod ćelija nekih semena.

Morfološki i funkcionalni tipovi biljnih ćelija

Najjednostavniji oblik biljne ćelije predstavljen je parenhimskim ćelijama, u kojima se odvijaju najelementarnije metaboličke i reproduktivne funkcije biljaka. Parenhimske ćelije su izodijametrične, često bez sekundarnog ćelijskog zida. Postoji nekoliko tipova parenhimskih ćelija, zavisno od funkcije koju vrše u biljci:

• ćelije hlorenhima (fotosintetički parenhim) - ćelije sa mnogobrojnim hloroplastima, najčešće u listovima i površinskim tkivima stabla;
• parenhimske ćelije za magaciniranje vode - sadrže velike vakuole sa dosta vode;
• parenhimske ćelije za magaciniranje rezervnih materija - sadrže brojne plastide i ćelijske inkluzije i depozicije;
• parenhimske ćelije sržnih, drvenih i korinih zrakova - umetnute između provodnih ćelija, služe za magaciniranje, ali i provođenje vode i materija u radijalnom pravcu.

Prozenhimske ćelije su izdužene i najčešće prizmatične ćelije, diferencijanije su u odnosu na parenhimske, a obuhvataju mnogobrojne tipove ćelija:

• epitelne ćelije - pljosnate, pločaste ćelije koje pokrivaju površinu biljke i luče zaštitnu kutikulu;
• kolenhimske ćelije - mehaničke ćelije sa različito zadebljalim zidovima;
• sklerenhimske ćelije - mehaničke ćelije, u zrelom funkcionalnom stanju mrtve;
• traheide - provodne ćelije ksilema, poseduju zadebljale ćelijske zidove, filogenetski stariji oblik ovih ćelija su hidroide mahovina;
• sitaste ćelije - provodne ćelije floema sa mnogobrojnim perforacijama na poprečnim zidovima koje omogućuju funkcionisanje;
• ćelije pratilice - pomoćne ćelije floema, omogućuju funkcionisanje nesamostalnih zrelih sitastih ćelija;
• ćelije plute - ćelije sekundarne kore koje imaju suberinizovane ćelijske zidove.

reproduktivne ćelije kod Chara sp.

Meristemske ćelije su poseban tip ćelija, grade primarna (embrionalna i meristemska) tkiva, totipotentne su i od njih nastaju sve ostale ćelije.

Reproduktivne ćelije - gameti - spermatozoidi i jajne ćelije, nastaju redukcionim deobama i imaju ulogu u polnom razmnožavanju biljaka.