Uvod u botaniku/Glava 1

Biljka

Botanika je grana biologije koja se bavi naučnim proučavanjem biljaka. Ime potiče od grčke reči βοτανικός, botanikós - koji se odnosi na biljke (βοτάνη, botánē - trava, biljka). U novije vreme često se označava i terminima „nauka o biljkama" i „biologija biljaka". Obuhvata više disciplina koje proučavaju izgled, građu, rast, razviće, reprodukciju, metabolizam, fiziologiju, oboljenja, ekologiju, srodnost i evolutivnu istoriju biljaka. Tradicionalno, botaničari su istraživali sve organizme koji nisu bili označeni kao životinja (na primer, svi oni koji vode sesilan način života, vrše fotosintezu). Napredak u poznavanju ovih „specijalnih" organizama, naročito mikroorganizama, doveo je do odvajanja zasebnih grana od botanike - u prvom redu mikrobiologije i mikologije. Još uvek je, međutim, široko rasprostranjena praksa opisivanja ovih ne-biljnih organizama u uvodnim kursevima botanike.

Botanika, kao jedna od nauka, koristi se naučnim metodom u istraživanjima. Botanika se koristi kako posmatranjem, tako i komparativnim, istorijskim i eksperimentalnim metodama. Neke od ovih metoda su: sakupljanje i pohranjivanje biljnog materijala u herbarijume, posmatranje u prirodnim i veštačkim uslovima, eksperiment u prirodi i botaničkoj laboratoriji, matematička obrada dobijenih podataka

Definisanje biljaka

Kao i mnoge druge reči koje su u širokoj upotrebi, biološki termin biljka je teško definisati. Istorijski, biljkama su smatrani svi organizmi koji se ne kreću aktivno (bakterije, virusi, gljive, alge, sunđeri, zelene biljke), ali se ovakav koncept biljke izgubio sa razvojem botanike. Biolozi su vremenom definisali i čitavo eukariotsko carstvo biljke (Plantae), ali granice ovog carstva u odnosu na druge organizme se često pomeraju.

Da li su samo pripadnici carstva Plantae biljke? Koje su to osnovne karakteristike koje organizam mora da poseduje da bi bio nazvan biljkom?

U carstvo biljaka se po savremenom shvatanju ubrajaju grupe zelenih algi (Chlorophyta), crvenih algi (Rhodophyta), male grupe Glaucophyta, i kao najznačajnija grupa kopnene biljke (Embryophyta). Ove grupe karakteriše prisustvo primarnih hloroplasta u ćelijama (vidi hloroplast) kao jedina zajednička karakteristika svih pobrojanih grupa.

Međutim, hloroplasti (sekundarni i tercijarni) i njima omogućena fotosinteza postoje i kod drugih eukariotskih organizama (drugih grupa algi). Da li su i ove alge biljke, iako ne spadaju u carstvo biljaka? Odgovor bi morao da bude „DA, i ostale alge su biljke". Zajedničke karakteristike svih biljaka bi onda bile eukariotska ćelija i fotoautotrofni način ishrane.

Široko shvatanje termina biljka je sasvim prihvatljivo i u današnjoj botanici, iako postoji tendencija i preporuka da se biljkama nazivaju samo pripadnici carstva Plantae. Predmet izučavanja botanike bi tada bile biljke i algalni eukariotski organizmi koji pripadaju drugim carstvima (Chromista-Stramenopiles, Excavates).

Značaj biljaka

Najvažniji aspekt značaja biljaka je u tome što vezuju sunčevu energiju i proizvode organske materije, koje predstavljaju početnu hranu većini ostalih organizama na Zemlji. Stvarajući organsku materiju, biljke paralelno obogaćuju atmosferu kiseonikom. Sem za ishranu sebe i domaćih životinja, ljudi biljke koriste i u hortikulturi, šumarstvu, preradi drveta...

Pregled grupa biljaka

Alge unutar grupe Chromista

heterokontne alge (silikatne, mrke, zlatne alge)

haptofite

Alge unutar grupe Excavates

euglene

Biljke u užem smislu

glaukofite

crvene alge

zelene alge

Kopnene biljke

mahovine

paprati

golosemenice

skrivenosemenice